زمینه: امروزه تنش شوری یکی از مهمترين تنش غیر زيستی برای گیاهان محسوب میگردد، زيرا افزون بر کاهش عملکرد، باعث کاهش میزان آب شیرين و زمینهای قابل استفاده برای کشاورزی می شود. از طرفی دیگر در سيستم هاي كشت بدون خاك يا هيدروپونيك، گياهان در محيطي به غير از خاك، به منظور رسيدن به حداكثر تراكم كشت، بهبود عملكرد و كاهش آلودگي هاي خاكزاد و مشكلات جذب عناصر، مورد كشت وكار قرار مي گيرند. با توجه به اينكه گوجه فرنگي يك گياه پر مصرف از لحاظ مواد غذايي است و در بسترهاي متفاوت امكان كشت دارد، انتخاب يك بستر مناسب براي كشت آن که قابلیت کاهش آثار سوء شوری را نیز داشته باشد، موضوع حائز اهمیتی است.
هدف: به منظور پژوهش تأثير کربن فعال و نانو زئوليت غني شده با پتاسیم بهعنوان مواد جاذب در شرايط شور بر عملکرد، رشد، تركيب شيميايي و خصوصيات فيزيولوژيك گوجه فرنگی این پژوهش در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی خلیج فارس در شرایط گلخانه ای و در بستر کشت کوکوپیت و پرلایت اجرا شد.
روش شناسی: این آزمایش به صورت فاكتوريل، در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تکرار انجام گرفت. فاکتورها شامل تیمار شاهد (بدون مواد جاذب)، نانو زئولیت غني شده با پتاسیم در دو سطح (15 و 30 گرم در کیلوگرم بستر کشت)، کربن فعال در دو سطح (15 و 30 گرم در کیلوگرم بستر کشت) و سطوح شوری آب در سه سطح (8/1، 5/3 و 5/5 دسي زيمنس بر متر) بود. صفات مورد اندازه گیری عبارت بود از عملکرد کل، عملکرد بازارپسند، تعداد میوه، میانگین وزن میوه، وزن تر و خشک ريشه و شاخساره، حجم ريشه، تعداد خوشه، تعداد گل، ارتفاع، قطر ساقه، تعداد و سطح برگ، قطر میوه، درصد ماده خشک میوه، سفتی بافت میوه، شاخص کلروفیل، ویتامین ث، TSS، TA، pH، EC عصاره میوه، نشت الکترولیتی، محتوای نسبی آب برگ، پرولین، لیکوپن، کلروفیلa ، b و کل، کاروتنوئید و میزان عناصر فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و سدیم در اندام هوایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.
یافته ها: نتایج بررسی تجزیه واریانس مربوط به صفات مورفولوژیکی، فیتوشیمیایی و محتوای عناصر اندام هوایی گوجه فرنگی نشان داد اثر ساده مواد جاذب و تنش شوری برای تمامی صفات در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. همچنین بررسی نتایج اثر متقابل مواد جاذب و تنش شوری نیز برای تمامی صفات به جز تعداد خوشه، TSS و محتوای عناصر در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. با بررسی مقایسه میانگین ها مشخص شد که با افزايش شوري به 5/5 دسی زیمنس بر متر، پارامترهای عملکردی و رشدی کاهش یافتند. بیشترین عملکرد کل بوته (22/3 کیلوگرم)، وزن میوه (33/96 گرم) و تعداد میوه در خوشه (6/6) مربوط به تیمار 15 گرم نانوزئولیت غنی شده در کیلوگرم بستر کشت در محلول پایه بود. همچنین مشخص گردید که افزایش میزان شوری، موجب کاهش عملکرد کل، متوسط وزن میوه و تعداد میوه در خوشه گوجه فرنگی شد ولی کاربرد مواد جاذب توانست با کاهش اثر شوری، تاثیر بهتری بر این صفات داشته باشد. به طوریکه در بالاترین سطح تنش شوری (5/5 دسیزیمنس بر متر) کاربرد هر دو نوع مواد جاذب در تمام سطوح موجب افزایش عملکرد کل نسبت به تیمار شاهد گردید، همچنین کاربرد 15 گرم کربن فعال در کیلوگرم بستر کشت موجب افزایش 45 درصدی وزن میوه و کاربرد 30 گرم در کیلوگرم نانوزئولیت غنی شده با پتاسیم موجب افزایش 43 درصدی در تعداد میوه نسبت به تیمار شاهد در همین سطح شوری گردید. شوری همچنین پارامترهای فیتوشیمیایی مثل محتوای نسبی آب برگ، محتوای کاروتنوئید و میزان کلروفیل a، b و کل و همچنین محتوای عناصر اندام هوایی (فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم) را نیز با کاهش معنی داری روبهرو ساخت. در حالی که افزایش شوری موجب افزایش ویتامین ث، TSS، TA، pH، EC عصاره میوه، نشت الکترولیتی، لیکوپن، پرولین و عنصر سدیم اندام هوایی گردید.
نتیجه گیری: به طور كلي نتايج حاصل از اين پژوهش، نشان دهنده اثرات سودمند کربن فعال و نانو زئولیت غنی شده در شرايط تنش شوري بر خصوصیات مورفولوژیک و فیتوشیمیایی گوجه فرنگی می‌باشد. همچنین استفاده از نانو زئولیت در کاهش تنش شوری در پژوهش حاضر بسیار مؤثرتر از کربن فعال است. به طور کلی تیمار 30 گرم در کیلوگرم نانوزئولیت غنی شده با پتاسیم در ترکیب با کوکوپیت و پرلایت به عنوان بهترین بستر کشت گوجه فرنگی جهت کاهش اثر سوء تنش شوری در این پژوهش معرفی می گردد.
واژگان کلیدی: بستر کشت، زغال زیستی، عناصر غذایی، هیدروپونیک.
